همزمان با ۲۵ نوامبر، روز جهانی مبارزه با خشونت علیه زنان، بررسی وضعیت زنان کورد در ایران، بهویژه در استانهای سنە(سنندج)، کرماشان، ایلام و اورمبه، اهمیت ویژهای پیدا میکند.
این گزارش بر اساس دادههای ثبتشده توسط شبکه حقوق بشر کوردستان (KHRN) و منابع معتبر دیگر، وضعیت نقض حقوق زنان کورد طی یک سال گذشته را مستند میکند و شامل بازداشتها، صدور و اجرای احکام قضایی، خشونت و زنکشی، اعتراضات مدنی و اعتصابات اجتماعی است. با توجه به محدودیت دسترسی به اطلاعات و فشارهای امنیتی، آمارهای موجود تنها بخشی از واقعیت را منعکس میکنند و قطعاً همه موارد نقض حقوق زنان را پوشش نمیدهند.
بازداشتها و محدودیتهای قانونی
در بازه زمانی مورد بررسی، دستکم ۲۳ زن کورد به دلایل مرتبط با فعالیتهای مدنی، سیاسی، صنفی، حضور در تجمعات مسالمتآمیز یا حتی بدون تفهیم اتهام مشخص، بازداشت شدهاند. اغلب این بازداشتها بدون ارائه حکم قضایی انجام شده و بازداشتشدگان از حق دسترسی به وکیل و تماس با خانواده محروم بودهاند. فشار برای گرفتن اعتراف اجباری و تهدید خانواده نیز در برخی موارد مشاهده شده است.
نمونههایی از این بازداشتها شامل:
نازنین الیاسی: بازداشت در ۲۶ آذر ۱۴۰۳ در مهاباد و نگهداری ۴ ماهه در بازداشتگاه اداره اطلاعات ارومیه، سپس آزاد شدن با وثیقه.
آیدا عمویی: بازداشت ۲۹ دی ۱۴۰۳ در سنە(سنندج )و آزادی با وثیقه شش میلیارد تومانی پس از حدود دو هفته نگهداری.
پروین ادوایی: بازداشت ۱ بهمن ۱۴۰۳ در مریوان، حدود یک ماه سلول انفرادی و بازجویی روزانه، سپس آزادی موقت.
بفرین معروفی، لیلا پاشایی و باران ساعدی: بازداشت در بهمن و اسفند ۱۴۰۳ به دلیل فعالیتهای حقوق زنان و برگزاری مراسم ۸ مارس در سنە(سنندج)، با آزادی موقت پس از بازجویی و وثیقه.
در برخی موارد، بازداشتها با احضارهای مکرر و فشار روانی همراه بوده و افراد همچنان در معرض پیگرد قضایی یا تهدیدهای امنیتی قرار دارند.
صدور احکام و اجرای مجازاتها
دستگاه قضایی و اداری جمهوری اسلامی ایران برای حداقل ۱۵ زن کورد، احکام قضایی صادر کرده است. این احکام شامل حبس، اعدام، اخراج از کار و بازنشستگی اجباری است. نمونههایی از احکام قابل توجه:
بفرین معروفی: ۴ ماه و ۷ روز حبس تعزیری به اتهام «اقدام علیه امنیت ملی» از طریق همکاری با حزب دمکرات کوردستان ایران.
سمیه اخترشمار: معلم اهل مریوان، اخراج از آموزش و پرورش به دلیل فعالیتهای صنفی و حمایت از گروههای معارض.
سروه پورمحمدی: محکوم به ۱۰ سال حبس تعزیری در دادگاه انقلاب سنە( سنندج)، سپس کاهش به ۵ سال در دادگاه تجدیدنظر.
پخشان عزیزی: محکوم به اعدام به اتهام «بغی» و «عضویت در گروههای معارض»، حکم تأیید شده توسط دیوان عالی کشور.
شیدا عزیزی: محکوم به ۳ سال حبس تعزیری به دلیل عضویت در حزب کومله کوردستان ایران.
اجرای احکام نیز با انتقال برخی زندانیان به زندانهای سنە(سنندج) و ارومیه همراه بوده است. افرادی مانند سوسن حسنزاده، سروه شیری و گلاویژ محمدیارشد پس از پایان دوره محکومیت آزاد شدهاند، اما سروه پورمحمدی همچنان در زندان زنان سنە (سنندج) به سر میبرد.
زنکشی و خشونت مبتنی بر جنسیت
در سال گذشته، دستکم ۳۰ مورد زنکشی گزارش شده که ۵ نفر از قربانیان زیر ۱۸ سال بودهاند. اغلب این قتلها توسط مردان نزدیک به قربانیان (همسر، پدر، داماد یا خواستگار) صورت گرفته است و در بسیاری از موارد، انگیزهها شامل اختلافات خانوادگی، ازدواج اجباری، خشونت اقتصادی و اعتراض به جدایی بوده است.
نمونههای بارز:
غزاله حدودی: مادر یک کودک، در سنە(سنندج )توسط مردی که درخواست ازدواجش رد شده بود، به آتش کشیده شد و جان باخت.
کوثر دارابی: ۱۸ ساله، در کرماشان دو ماه پس از ازدواج اجباری توسط همسرش به قتل رسید.
دنیا حسینی: قربانی کودکهمسری و ازدواج اجباری، در کرماشان پس از درخواست طلاق به قتل رسید.
ثریا علیمحمدی و اعضای خانواده: در سقز، توسط همسر و خانواده همسرش خفه شدند.
آمارهای جغرافیایی نشان میدهد که بیشترین زنکشیها در استانهای کرماشان، ایلام، سنە(سنندج) و اورمیه رخ داده است و اغلب قربانیان متأهل بودهاند. برخی موارد نیز منجر به خودکشی عاملان بعد از ارتکاب جنایت شده است.
اعتراضات مدنی و اعتصابات
واکنش جامعه زنان و فعالان مدنی کورد به خشونت و نقض حقوق انسانی زنان، شامل برگزاری تجمعات مسالمتآمیز و اعتصابات اجتماعی بوده است.
به عنوان نمونه:
تجمع علیه زنکشی غزاله حدودی: ۱۶ دی ۱۴۰۳، سنندج، با شعار «ژن ژیان ئازادی».
تجمع مقابل استانداری سنە( سنندج ): ۲۶ دی ۱۴۰۳، اعتراض به احکام اعدام پخشان عزیزی و دیگر زندانیان سیاسی زن.
اعتصاب عمومی ۳ بهمن ۱۴۰۳: در واکنش به صدور حکم اعدام برای زندانیان سیاسی کورد، با مشارکت بازارها و فعالان زن در شهرهای سنە(سنندج)، مهاباد، سقز و دیواندره.
این اعتراضات غالباً با تهدید و بازداشت فعالان همراه بوده و در روز اعتصاب، مغازههای همراهیکننده با اعتصاب توسط نهادهای امنیتی پلمب شدند.
زندانیان سیاسی زن
در حال حاضر دستکم ۹ زندانی سیاسی زن کورد در زندانهای ایران نگهداری میشوند. از جمله:
زینب جلالیان: قدیمیترین زندانی سیاسی زن با حکم حبس ابد در زندان یزد.
پخشان عزیزی و وریشه مرادی: در زندان اوین، هر دو با حکم اعدام مواجه هستند.
سروه پورمحمدی و شیدا عزیزی: در زندان سنە(سنندج )، محکوم به حبس طولانی.
هاجر سعیدی: فعال کارگری، پس از اجرای حکم به بند زنان کانون اصلاح و تربیت سنندج منتقل شد و اکنون تحت نظارت قضایی با پابند الکترونیکی است.
بازداشتها، احکام قضایی ناعادلانه، خشونت خانگی و زنکشیها نشان میدهد که زنان کُرد در ایران در معرض فشارهای شدید قانونی، اجتماعی و امنیتی هستند و حمایتهای کافی از آنان وجود ندارد.
تحلیل و پیامدها
وضعیت زنان کورد در ایران نشاندهنده ترکیبی از خشونت ساختاری، نقض حقوق انسانی و فقدان دسترسی به عدالت است. بازداشتها و صدور احکام شدید علیه زنان فعال، بازتاب محدودیتهای سیاسی و سرکوب جامعه مدنی است. زنکشیها و خشونتهای خانگی نیز نمونههایی از نابرابری جنسیتی و ضعف سازوکارهای حمایتی قانونی است. اعتراضات مدنی و اعتصابات نشان میدهد که زنان کُرد علیرغم محدودیتها و تهدیدهای امنیتی، برای حقوق خود ایستادگی میکنند.
با توجه به این شرایط، ضرورت دارد جامعه بینالمللی و نهادهای مدنی و حقوق بشری با فشار بر مسئولان، خواستار توقف خشونت، آزادی زندانیان سیاسی زن و تأمین امنیت و برابری برای زنان کورد در ایران شوند.
