ولودیمیر زلنسکی، رئیسجمهور اوکراین، اعلام کرده نشانههایی وجود دارد که حاکی از شنیدهشدن صدای اوکراین از سوی تیم دونالد ترامپ است؛ نشانههایی که بهگفته او در میانه نگرانیهای عمیق کییف نسبت به طرح صلح پیشنهادی آمریکا اهمیت زیادی دارد.
مقامات اوکراینی، بهویژه پس از انتشار نسخه درزکرده طرح صلح، گفته بودند که این پیشنهاد بیش از اندازه به نفع روسیه نوشته شده و به همین دلیل زلنسکی هشدار داده است که کشورش ممکن است به انتخابی بسیار دشوار برسد: یا حفظ کرامت ملی یا از دست دادن یک شریک کلیدی.
همزمان، مارکو روبیو، ارشدترین چهره دیپلماتیک دولت ترامپ در مذاکرات، بعد از پایان نشستهای یکشنبه در ژنو گفت که هرچند این گفتوگوها «از پیش برنامهریزیشده» نبودند، اما به گفته او روز بسیار خوبی سپری شد و طرفها توانستند موارد اختلافی در طرح ۲۸ بندی آمریکا را کاهش دهند. با وجود این، او تأکید کرد که توافق نهایی باید ابتدا توسط رؤسایجمهور اوکراین و آمریکا تأیید شود و پس از آن برای روسیه ارسال گردد. روبیو در عین حال اشاره داشت که هنوز برخی موارد نیاز به کار بیشتر دارد.
گزارشهایی منتشر شده که متحدان اروپایی اوکراین، شامل بریتانیا، فرانسه و آلمان، نسخه اصلاحشدهای از طرح آمریکا را آماده کردهاند، اما جزئیات این سند هنوز بهطور رسمی ارائه نشده است. روبیو نیز گفت از وجود چنین پیشنهادی اطلاع دقیقی ندارد. برخی رسانههای روسی ادعا کردند که این اصلاحات از سوی مسکو رد خواهد شد و در نهایت مذاکرات را به بنبست خواهد کشاند.
در همین حال، دونالد ترامپ اوکراین را به «نمکنشناسی» متهم کرد و گفت کییف قدردانی لازم را نسبت به تلاشهای واشنگتن برای پایان جنگ نشان نداده است. ترامپ همچنین انتقاد کرد که اروپا همچنان نفت روسیه را خریداری میکند؛ موضوعی که به مسکو برای تأمین مالی جنگ علیه اوکراین کمک میکند.
تحلیلگران آمریکایی تأکید میکنند که مذاکرات ژنو برخلاف ادعای روبیو نه عادی بود و نه از پیش برنامهریزی شده. این گفتوگوها در فضایی برگزار شد که بسیاری از رهبران اروپایی و حتی مقامات ژاپن و کانادا نارضایتی شدید خود را از مفاد اولیه طرح آمریکا اعلام کرده بودند. با این حال، حضور فعالتر اوکراین در روند مذاکره، فضا را اندکی تغییر داده است. بهویژه پس از آنکه ترامپ اعلام کرد طرح آمریکا «پیشنهاد نهایی» نیست، تصوری که تا پیش از آن وجود داشت و طرح را شبیه یک اولتیماتوم «یا بپذیر یا رها کن» نشان میداد.
در نگاه رسانههای روسی، طرح اصلاحشده اروپاییها کاملاً غیرقابل قبول است. خبرنگاران نزدیک به کرملین میگویند اروپا عمداً تغییراتی اعمال کرده تا طرح آمریکا از سوی روسیه رد شود. به باور آنها، اروپاییها میخواهند متن نهایی به شکلی باشد که فشار جنگ را بر مسکو افزایش دهد و «نظم جهانی» مطلوب غرب را حفظ کند.
روزنامههای مهم روسیه از جمله کامرسانت نوشتند که حمایت بیچونوچرای اروپا از اوکراین عملاً طرح آمریکا را به نسخهای تبدیل کرده که بهسختی میتواند مورد قبول کرملین قرار گیرد.
نظر اروپا درباره طرح صلح
در سطح اروپا، اورزولا فون درلاین، رئیس کمیسیون اروپا، در بیانیهای تأکید کرد که هر طرح صلح معتبری باید کشتار را متوقف کند اما نباید شرایطی بسازد که درگیریهای آینده را تضمین کند. او سه اصل کلیدی را برای اروپا برشمرد: مرزهای اوکراین نباید به زور تغییر کند؛ هیچ محدودیتی نباید بر ارتش اوکراین اعمال شود که این کشور را در برابر حملات آینده آسیبپذیر کند؛ و نقش محوری اتحادیه اروپا باید در هر توافق صلحی منعکس شود، از جمله مسیر پیوستن نهایی اوکراین به اتحادیه. او همچنین خواستار بازگرداندن کودکان اوکراینی شد که در جریان جنگ به روسیه منتقل شدهاند.
طرح صلح ترامپ چیست؟
طرح صلح ترامپ که هنوز رسمی نشده، شامل مفاد بحثبرانگیزی است؛ از جمله واگذاری بخشهایی از دونتسک که هنوز در کنترل اوکراین است، دائمی شدن کنترل روسیه بر چهار منطقه اشغالی از ۲۰۲۲، و تثبیت اشغال کریمه. با وجود اینکه این موارد نوعی «دوفاکتو» دائمیشدن اشغالها تلقی میشود، حتی این سطح از امتیازدهی شاید مورد قبول مسکو هم قرار نگیرد.
در این طرح، مرزهای جنوبی خرسون و زاپوریژیا در امتداد خطوط نبرد فعلی بسته میماند و ارتش اوکراین به ۶۰۰ هزار نفر محدود میشود. جتهای جنگنده اروپایی در لهستان مستقر خواهند شد و اوکراین در ازای پذیرش این شرایط «تضمینهای امنیتی» دریافت میکند که هنوز جزئیاتشان روشن نیست. این سند همچنین میگوید روسیه باید تضمین دهد به همسایگانش حمله نخواهد کرد و ناتو نیز به سمت شرق گسترش پیدا نمیکند؛ مفادی که یادآور خواستههای دیرینه کرملین است.
یکی از بحثبرانگیزترین بخشهای طرح پیشنهادی آمریکا دعوت احتمالی روسیه برای بازگشت به گروه ۷ است؛ اقدامی که با لغو تحریمها همراه خواهد بود و به مسکو امکان میدهد بار دیگر وارد اقتصاد جهانی شود. این بخش از طرح، بهویژه در اروپا و کانادا واکنشهای منفی برانگیخته است.
سخن پایانی
در مجموع، فضای مذاکرات ژنو نشان میدهد که تنش میان رویکرد آمریکا، خواستههای اوکراین، ملاحظات اروپا و اهداف روسیه همچنان عمیق است. هر طرف تلاش میکند خطوط قرمز خود را حفظ کند و به نظر میرسد راه رسیدن به توافقی که هم «کرامت اوکراین» را تضمین کند و هم از دید واشنگتن یک موفقیت سیاسی تلقی شود، هنوز طولانی و دشوار است. زلنسکی بار دیگر از آمریکا تشکر کرده اما تأکید دارد که هیچ توافقی نباید اوکراین را از نظر امنیتی یا سرزمینی تضعیف کند. روند مذاکرات ادامه دارد و روشن است که متن نهایی، اگر شکل بگیرد، نتیجه توازن میان فشارهای داخلی آمریکا، نگرانیهای اروپا، پافشاری اوکراین و خواستههای بلندمدت روسیه خواهد بود.
