سیامین کنفرانس جهانی اقلیم (COP30) از روز دوشنبه ۱۰ نوامبر در شهر بلم برزیل آغاز شد. این نشست با حضور بیش از ۵۰ هزار نماینده از ۱۵۰ کشور جهان برگزار میشود و هدف آن بررسی میزان پیشرفت کشورها در تحقق اهداف توافق اقلیمی پاریس است. با این حال، بسیاری از کارشناسان معتقدند دیپلماسی اقلیمی جهان در آستانهی یکی از حساسترین مقاطع خود قرار دارد.
ناکامی در تحقق هدف ۱.۵ درجه
ده سال پس از توافق پاریس، جهان هنوز موفق به مهار روند گرمایش زمین نشده است. آنتونیو گوترش، دبیرکل سازمان ملل، پیش از آغاز این کنفرانس از “حقیقتی تلخ” سخن گفت و تأکید کرد که هدف محدود کردن افزایش دمای زمین به ۱.۵ درجه سانتیگراد عملاً محقق نشده است. در همین حال، تنها یکسوم کشورهای جهان اهداف جدید کاهش انتشار گازهای گلخانهای خود را بهموقع ارائه کردهاند.
نیکلاس هونه، مدیر مؤسسه اقلیمی نیوکلایمت، معتقد است توافق پاریس هنوز کارایی خود را از دست نداده، اما نتایج فعلی ناکافیاند. او میگوید: «پیش از توافق پاریس انتظار داشتیم دمای زمین تا ۳.۵ درجه افزایش یابد، اما اکنون این رقم حدود ۲.۵ درجه برآورد میشود — یک درجه بهبود، ولی نه به اندازهای که بتواند جهان را ایمن نگاه دارد.»
سیاست، اقتصاد و عقبنشینی کشورهای صنعتی
بحرانهای جهانی چون همهگیری کرونا، جنگ اوکراین و رکود اقتصادی باعث شدهاند که موضوع اقلیم در بسیاری از کشورها به اولویت دوم یا سوم سیاست داخلی بدل شود. اتحادیه اروپا اخیراً درباره اهداف جدید اقلیمی خود تا سال ۲۰۴۰ توافق کرده، اما کارشناسان آن را غیرجسورانه میدانند. برخی از پژوهشگران مانند لامبرت اشنایدر هشدار میدهند که سیاست «خرید گواهیهای کربن» به جای کاهش واقعی انتشار گازها، عملاً راه فرار جدیدی برای آلایندههاست.
در سطح جهانی نیز، ایالات متحده با سیاستهای انرژیمحور و بازگشت به سوختهای فسیلی، از نقش رهبری اقلیمی خود فاصله گرفته است. همزمان، کشورهای در حال توسعه چون برزیل، چین و هند تلاش دارند نقش فعالتری در مذاکرات ایفا کنند و صدای «جنوب جهانی» باشند.
برزیل و پیام نمادین آمازون
محل برگزاری امسال، شهر بلم در قلب جنگلهای بارانی آمازون است؛ منطقهای که نقشی حیاتی در جذب دیاکسیدکربن و حفظ تعادل زیستمحیطی زمین دارد. دولت برزیل امیدوار است با تأسیس صندوق بینالمللی حفاظت از جنگلهای بارانی، کشورهای فقیر را به حفظ این منابع حیاتی ترغیب کند. لولا دا سیلوا، رئیسجمهور برزیل، خواستار برگزاری «کنفرانس حقیقت و اقدام عملی» شده است.
اما بسیاری از فعالان محیطزیست هشدار میدهند که همان تضادهای قدیمی میان شمال و جنوب، ثروت و فقر، و وعده و عمل، همچنان در فضای مذاکرات سایه انداخته است.
خطوط منازعه و سناریوهای آینده
شکاف میان وعدهها و اجرای واقعی تعهدات همچنان بزرگترین چالش سیاست اقلیمی جهانی است. کشورهای ثروتمند هنوز نتوانستهاند وعده خود برای تأمین سالانه ۱۰۰ میلیارد دلار جهت تأمین مالی طرحهای اقلیمی را محقق کنند.
به گفته کارشناسان، نتایج کنفرانس بلم میتواند جهت آینده همکاریهای اقلیمی را تعیین کند. سه سناریو محتمل است:
۱. موفقیت نسبی در صورت ایجاد سازوکارهای الزامآور مالی و شفافیت جدید؛
۲. پیشرفت محدود در صورت حفظ روند فعلی؛
۳. شکست و عقبگرد که میتواند به بازگشت ملیگرایی انرژی و تشدید بحران اقلیمی بینجامد
.
از ایران، شینا انصاری، معاون رئیسجمهور اسلامی ایران و رئیس سازمان حفاظت محیط زیست، در این نشست شرکت دارد. ایران یکی از کشورهای دارای سهم بالای انتشار گازهای گلخانهای است و با بحرانهای زیستمحیطی گستردهای دستبهگریبان است که کارشناسان آنها را نتیجه سوءمدیریت و سیاستگذاری ناکارآمد میدانند.
کنفرانس بلم نماد تلاشی تازه برای آشتی سیاست با واقعیت اقلیمی است — تلاشی که موفقیت یا ناکامی آن میتواند مسیر آیندهی حیات بشر را تعیین کند.
