جنگ دوازدهروزه اخیر میان ایران و اسرائیل بار دیگر مسئله جانشینی علی خامنهای، رهبر ۸۶ساله جمهوری اسلامی، را در کانون توجه تحلیلگران بینالمللی قرار داده است.
بر اساس گزارش رادیو ملی آمریکا (NPR)، در حالی که ساختار سیاسی ایران برای انتقال قدرت در آینده آماده میشود، برخی صاحبنظران احتمال آن را مطرح میکنند که خامنهای آخرین ولیفقیه در تاریخ جمهوری اسلامی باشد و سپاه پاسداران با تضعیف جایگاه روحانیت، قدرت کامل را در دست بگیرد.
جکی نورتهام، نویسنده گزارش NPR، مینویسد که در جریان این درگیری نظامی، خامنهای نهتنها از حیث سن بلکه بهمثابه هدف احتمالی حملات اسرائیل نیز در معرض تهدید قرار داشت.
این وضعیت به گمانهزنیهایی دربارۀ آینده قدرت در جمهوری اسلامی دامن زده است، در حالی که این نظام تاکنون تنها یکبار فرآیند رسمی گزینش رهبر را سال ۱۹۸۹ پس از مرگ روحالله خمینی تجربه کرده است.
ولی نصر، ایرانشناس برجسته دانشگاه جانز هاپکینز و نویسنده کتاب «راهبرد کلان ایران: تاریخ سیاسی یک قدرت منطقهای»، به NPR گفته است: «طی چهار یا پنج سال گذشته، تمام ساختار جمهوری اسلامی حول مسئله جانشینی خامنهای دور زدهاست.» وی معتقد است که پس از حملات اخیر آمریکا به تأسیسات هستهای ایران و جنگ با اسرائیل، مسئله جانشینی اکنون ضرورتی دوچندان یافته و خامنهای طرحهایی اضطراری برای انتقال قدرت تدارک دیده است.
در میان گمانهزنیها درباره جانشین احتمالی خامنهای، نامهایی از جناحهای مختلف مطرح شدهاند: از فرزند وی، مجتبی خامنهای ۵۵ساله، و حسن خمینی، نوه بنیانگذار جمهوری اسلامی، تا چهرههای میانهروتر نظیر حسن روحانی و محمد خاتمی، رؤسایجمهوری پیشین ایران.
افشان استوار، تحلیلگر مسائل ایران در دانشکده نظامی مونتری کالیفرنیا، بر این باور است که خامنهای از اعلام آشکار جانشین خود پرهیز میکند، زیرا در لحظه مشخص شدن جانشین، خود او از موقعیت بیرقیبش نزول میکند و شخص معرفیشده در معرض حملات سیاسی قرار میگیرد.
علی واعظ، مدیر پروژه ایران در «گروه بحران بینالمللی»، دیدگاهی متفاوت دارد و احتمال آن را که جانشین بعدی رهبر جمهوری اسلامی اساساً یک شخصیت غیرروحانی باشد، مطرح میکند.
وی با اشاره به زوال جمهوری اسلامی در دوران رهبری خامنهای، از بحران اقتصادی و نارضایتی اجتماعی گرفته تا از دستدادن متحدانی چون حزبالله و فروپاشی توان نظامی در برابر حملات اسرائیل، معتقد است سپاه پاسداران که امروز به نیرویی نافذ در عرصههای نظامی، امنیتی و اقتصادی بدل شده، ممکن است این وضعیت را فرصتی برای دگرگونی تلقی کند. واعظ تصریح میکند: «احتمال آن هست که خامنهای واپسین ولیفقیه در تاریخ جمهوری اسلامی باشد.»
