آخرین پیمان باقیمانده در زمینه کنترل تسلیحات هستهای میان ایالات متحده و روسیه، موسوم به «نیو استارت»، قرار است در فوریه ۲۰۲۶ به پایان برسد؛ موضوعی که نگرانیها در مورد آغاز یک رقابت تسلیحاتی جدید میان دو قدرت هستهای را افزایش داده است.
این پیمان که در سال ۲۰۱۰ به امضای طرفین رسید، تعداد کلاهکهای هستهای مستقر را محدود کرده و امکان بازرسیهای میدانی را فراهم میکرد. اما پس از تهاجم نظامی روسیه به اوکراین، مسکو مشارکت خود در این توافق را به حالت تعلیق درآورد و بازرسیها را متوقف کرد، اگرچه اعلام کرده که همچنان به رعایت سقفهای تعیینشده در چارچوب این پیمان پایبند خواهد ماند.
پایان قریبالوقوع این توافق در شرایطی رخ میدهد که پیشتر نیز چند توافق کلیدی دیگر در حوزه کنترل تسلیحات از میان رفتهاند. پیمان نیروهای هستهای میانبرد (INF) که در سال ۱۹۸۷ میان آمریکا و اتحاد جماهیر شوروی سابق امضا شده بود و استفاده از موشکهایی با برد ۵۰۰ تا ۵۵۰۰ کیلومتر را ممنوع میکرد، در سال ۲۰۱۹ با خروج آمریکا از آن لغو شد. ایالات متحده دلیل این اقدام را نقض مفاد توافق از سوی روسیه و ناکارآمدی آن در برابر تهدیدات چین و ایران اعلام کرد.
روز سهشنبه، روسیه اعلام کرد که دیگر به محدودیتهای خودخواسته در خصوص استقرار این نوع موشکها پایبند نخواهد ماند؛ اقدامی که تنشها میان دو کشور را بیش از پیش تشدید کرده است. همچنین در نوامبر گذشته، مسکو موشک هایپرسونیک جدیدی با نام «اورشنیک» را در اوکراین آزمایش کرد و قصد دارد آن را تا پایان سال جاری میلادی در خاک بلاروس مستقر کند.
کارشناسان هشدار دادهاند که فروپاشی این پیمانها میتواند پیامدهای گستردهای به همراه داشته باشد. الکساندر بولفراس از مؤسسه بینالمللی مطالعات استراتژیک در اینباره گفته است: «پایان توافقنامههای تسلیحات هستهای لزوماً احتمال وقوع جنگ هستهای را افزایش نمیدهد، اما بدون شک آن را کاهش هم نمیدهد.»
سیدهارت کوشال، پژوهشگر ارشد در مؤسسه خدمات متحد سلطنتی (RUSI)، پیمان نیو استارت را «عملاً مرده» توصیف کرده و گفته است که به دلیل نبود اعتماد دوجانبه، احتمال دستیابی به توافقهای جدید بسیار اندک است.
تلاشها برای کنترل تسلیحات طی دهههای گذشته منجر به کاهش چشمگیر در اندازه ذخایر هستهای شده است. بنا بر گزارش فدراسیون دانشمندان آمریکایی، در سال ۱۹۸۶ اتحاد جماهیر شوروی بیش از ۴۰ هزار و ایالات متحده بیش از ۲۰ هزار کلاهک هستهای در اختیار داشتند. این رقم تا مارس ۲۰۲۵ به حدود ۵٬۴۵۹ کلاهک برای روسیه و ۵٬۱۷۷ کلاهک برای آمریکا کاهش یافته است؛ رقمی که در مجموع حدود ۸۷ درصد از کل تسلیحات هستهای جهان را شامل میشود.
با این حال، فروپاشی توافقهایی نظیر «سالت یک» (۱۹۷۲)، پیمان ضد موشکهای بالستیک (۱۹۷۲، که در سال ۲۰۰۲ لغو شد)، و «استارت یک» (۱۹۹۱، که منقضی شده)، ساختارهایی را که در دوران جنگ سرد برای مهار رقابت تسلیحاتی ایجاد شده بودند، بهطور چشمگیری تضعیف کرده است.
افزایش تنشها در عرصه جهانی نیز بر نگرانیها دامن زده است. بازماندگان بمباران اتمی هیروشیما — که امروز، هشتادمین سالگرد آن بود — از افزایش حمایت رهبران جهانی از بازدارندگی هستهای ابراز نگرانی کردهاند.
در همین حال، ایالات متحده تمرکز خود را بهطور فزایندهای بر توسعه ظرفیتهای هستهای چین معطوف کرده است؛ موضوعی که به گفته تحلیلگران میتواند به تسریع روند گسترش تسلیحات منجر شود.
کارشناسان هشدار میدهند که بدون دستیابی به توافقهای تازه، خطر تشدید تنشها افزایش خواهد یافت؛ هرچند به باور برخی، تهدید «نابودی متقابل تضمینشده» همچنان ممکن است بهعنوان عاملی بازدارنده عمل کند و طرفین را به خویشتنداری وادارد.
