سازمان ملل متحد و چندین نهاد پژوهشی هشدار دادهاند که گروه موسوم به دولت اسلامی (داعش) در حال استفاده از ناآرامیها و بیثباتی در سوریه و بخشهایی از آفریقا برای تجدید قوا و گسترش تهدیدات خود است؛ موضوعی که به گفته کارشناسان میتواند یادآور شرایط سال ۲۰۱۴ و بازگشت گسترده این گروه باشد.
دفتر مبارزه با تروریسم سازمان ملل در گزارشی که در نشست شورای امنیت ارائه شد، تأکید کرد که داعش با وجود کشته شدن چندین فرمانده کلیدی همچنان یک تهدید جدی باقی مانده است. بر اساس این گزارش، این گروه از خلأ امنیتی در مناطق بادیه سوریه در شرق این کشور برای عضوگیری و بازسازی ساختارهایش استفاده میکند و شاخه خراسان داعش (ISIS-K) نیز تهدیدی مهم برای آسیای میانه محسوب میشود. در آفریقا نیز فعالیتهای داعش در منطقه ساحل و صحرای بزرگ به شکل قابل توجهی افزایش یافته است.
این گزارش تصریح کرده است که تمرکز صرف بر «حذف فیزیکی رهبران» کافی نیست و باید به ریشههای گسترش افراطگرایی و شیوههای جدید این گروه از جمله جذب متخصصان امنیت سایبری پرداخته شود. همچنین بر لزوم پایبندی به قوانین بینالمللی و حقوق بشر در مبارزه با تروریسم تأکید شده است.
همزمان، نشریه مِمِری (MEMRI) در گزارشی جداگانه هشدار داده است که فشارهای ترکیه و دولت انتقالی سوریه علیه نیروهای سوریه دموکراتیک (هـ.س.د) میتواند زمینهساز بازگشت داعش شود. به نوشته این نشریه، نیروهای سوریه دموکراتیک که تحت رهبری کُردها فعالیت میکنند، اکنون بیش از ۲۸ مرکز بازداشت با حدود ۱۰ هزار عضو داعش و ۴۶ هزار نفر از خانوادهها و حامیان آنان را مدیریت میکنند. مقامات امنیتی آمریکا هشدار دادهاند هرگونه حمله ترکیه یا دمشق به نیروهای هـ.س.د میتواند منجر به «فرار جمعی» زندانیان و بازسازی سریع داعش در سوریه شود. ژنرال بازنشسته جوزف ووتل، فرمانده پیشین سنتکام، این وضعیت را «ارتشی تروریستی در بازداشت» توصیف کرده است.
طبق آمار ارائهشده، از ابتدای سال ۲۰۲۵ حملات داعش در سوریه افزایش یافته و ۹۴ درصد آنها مناطق تحت کنترل هـ.س.د را هدف گرفته است. همزمان، نیروهای وابسته به دولت امتقالی سوریه به رهبری احمد الشرع (أبومحمد جولانی) با استفاده از عناصر سابق داعش موسوم به «نیروهای قبیلهای» علیه هـ.س.د و اقلیتهای دینی عمل میکنند.
گزارش MEMRI میگوید مناطق تحت کنترل این دولت شاهد پاکسازی قومی، تغییرات جمعیتی، خشونت گسترده، بردگی جنسی و حملات سازمانیافته علیه علویها، دروزیها و مسیحیان بوده و بیش از یک میلیون نفر از این مناطق آواره شدهاند.
در این گزارش همچنین به نقش ترکیه بهعنوان گذرگاه اصلی جنگجویان خارجی، سلاح و منابع مالی داعش اشاره شده است. بنا بر ادعای MEMRI، آنکارا در عملیات نظامی سالهای ۲۰۱۸ و ۲۰۱۹ بیش از نیم میلیون کُرد را آواره کرده و در حملات اخیر به منبج نیز عناصر داعش در کنار نیروهای وابسته به ترکیه جنگیدهاند.
در مقابل، «اداره خودگردان دموکراتیک شمال و شرق سوریه» که تحت رهبری کُردها و با مشارکت عربها، مسیحیان و دیگر اقلیتهای روژآوا فعالیت میکند، الگویی از همزیستی قومی و مذهبی ارائه داده و علیرغم حملات مکرر داعش و ترکیه توانسته ساختار خود را حفظ کند.
ایالات متحده طی سالهای ۲۰۱۴ تا ۲۰۲۳ حدود ۶۸ میلیارد دلار برای مقابله با داعش هزینه کرده و در این مدت تنها ۱۲۰ سرباز آمریکایی کشته شدهاند، در حالی که بیش از ۱۲ هزار مبارز هـ.س.د جان خود را از دست دادهاند. کارشناسان هشدار میدهند سقوط مناطق تحت کنترل اداره خودگردان دموکراتیک شمال و شرق سوریه/روژآوا، آمریکا را وادار به اعزام دوباره دهها هزار نیرو به خاورمیانه خواهد کرد؛ جنگی پرهزینه که امنیت غرب را نیز به خطر میاندازد.
به نوشته MEMRI، دولت جولانی که پس از سقوط بشار اسد با حمایت ترکیه روی کار آمده، نهتنها ارادهای برای مقابله با داعش ندارد بلکه از عناصر آن برای تحکیم قدرت خود بهره میگیرد. این نشریه نتیجه گرفته است: «هـ.س.د به رهبری کُردها آخرین خط دفاعی در برابر داعش هستند و سقوط خودگردانی شمال و شرق سوریه نه تنها منطقه را وارد هرجومرج میکند بلکه امنیت واشنگتن، لندن، برلین و پاریس را نیز به خطر خواهد انداخت.»
