روزنامه «واشنگتنپست» در گزارشی مفصل، جزئیات تازهای از یکی از محرمانهترین پروژههای سازمان اطلاعات مرکزی آمریکا (سیا) را فاش کرده است؛ عملیاتی دهساله که هدف آن کاهش توان تولید هروئین در افغانستان از طریق مداخله ژنتیکی در مزارع خشخاش بود.
بر اساس این گزارش، سیا در این طرح مخفی، میلیاردها دانه خشخاش اصلاحشده ـ با مقدار بسیار پایین مورفین ـ را طی سالهای حضور نظامی آمریکا در افغانستان بر زمینهای کشاورزی پاشیده است. هزینه این عملیات بیش از ۱۰۰ میلیون دلار بوده است؛ اما نتیجه آن «شکستی تمامعیار» توصیف میشود.
به نوشته واشنگتنپست، ایده اصلی این بود که بدون ایجاد درگیری مستقیم با کشاورزان افغان یا تخریب آشکار مزارع، بهتدریج کیفیت خشخاش کاهش یابد و امکان تولید هروئین بهطور چشمگیری افت کند.
بذرهای اصلاحشده ابتدا در آزمایشگاههای ایالات متحده تولید شدند؛ بذرهایی که از نظر ظاهری با بذرهای معمولی تفاوتی نداشتند اما میزان مورفین آنها بسیار کمتر از حد استاندارد برای تبدیل به تریاک و سپس هروئین بود.
سپس این بذرها با استفاده از هواپیماهای سبک و در پوشش عملیاتهای شناسایی، عمدتاً بر فراز هلمند، قندهار و ننگرهار پاشیده شدند؛ استانهایی که عنوان «کمربند طلایی خشخاش» افغانستان را با خود یدک میکشند.
اما طرح از همان ابتدا با مشکل اساسی روبهرو شد. کشاورزان افغان که نسلها تجربه کشت خشخاش داشتند، بهسرعت متوجه افت کیفیت شیره گیاه شدند. بسیاری از آنها محصول را «بیخاصیت» توصیف کردند و در همان فصل نخست، بار دیگر به بذرهای بومی برگشتند.
برخی حتی بهصورت شفاهی در روستاها هشدار میدادند که «بذرهای خارجی» تولیدشان را خراب میکند. همین واکنش سریع مردم محلی، عملاً کل پروژه را بیاثر کرد. با وجود این شکست میدانی، سیا سالها به پاشیدن بذر ادامه داد و امیدوار بود موج گسترده پاشش بتواند کیفیت ژنتیکی مزراع را تغییر دهد، اما گزارشهای داخلی بعدی نشان داد این تصور اشتباه است.
نهاد نظارت بر بازسازی افغانستان (سیگار) نیز در ارزیابی محرمانهای که اکنون بخشهایی از آن منتشر شده، تأیید کرده است که این طرح «هیچ تأثیر عملی و قابل اندازهگیری بر تولید هروئین» نگذاشته و شبکههای قاچاق همچنان فعال ماندهاند.
بهگفته مقامات سابق آمریکایی، حتی در سالهایی که پاشش در اوج خود بود، میزان تولید تریاک در افغانستان افزایش یافت و این کشور بیش از ۸۰ درصد هروئین جهان را تأمین میکرد. برخی تحلیلگران در واشنگتن این پروژه را نمونهای بارز از «فقدان شناخت فرهنگی و کشاورزی» آمریکا درباره افغانستان میدانند.
واشنگتنپست میگوید بخشی از این عملیات بدون اطلاع دولت افغانستان انجام شده و حتی تیمهای ناتو نیز از جزئیات آن بیخبر بودهاند. منتقدان این طرح میگویند آمریکا نه تنها موفق به کاهش تولید مواد مخدر نشد، بلکه با مداخله ژنتیکی در یک محصول کشاورزی، بحثهای اخلاقی جدی بهوجود آورد.
اکنون با انتشار این گزارش، بار دیگر این پرسش مطرح شده است که چرا واشنگتن میلیاردها دلار در افغانستان هزینه کرد اما حتی در یک حوزه مشخص مانند کاهش کشت خشخاش، به نتیجهای پایدار نرسید.
