استمرار نقض حقوق بشر، آوارگی اجباری و تغییر دموگرافی در مناطق اشغال شده توسط ترکیه بین سالهای ۲۰۲۵-۲۰۱۹ در روژآوای کوردستان
با گذشت شش سال از اشغال شهرهای سریکانی و گریسپی توسط ترکیه و گروههای شبهنظامی اسلامگرای وابسته به آن، هزاران تن از ساکنان بومی همچنان از بازگشت به خانههای خود محروماند و نقضهای گسترده و سازمانیافته حقوق بشر در این مناطق ادامه دارد.
در گزارشی تفصیلی منتشرشده در تاریخ ۹ اکتبر ۲۰۲۵، مرکز «تآزر للضحايا» با استناد به دادههای میدانی، مصاحبههای مستقیم با قربانیان و شاهدان و تحلیل منابع باز، تصویری جامع از شش سال نقض سیستماتیک حقوق بشر، تغییر دموگرافی، و غیاب عدالت و پاسخگویی در این مناطق ارائه کرده است.
از عملیات نظامی «نبعالسلام» تا فقدان عدالت
عملیات نظامی موسوم به «نبعالسلام» که در ۹ اکتبر ۲۰۱۹ با مشارکت گروههای شبهنظامی اسلامگرای سوری وابسته به «الجيش الوطني السوري» آغاز شد، به اشغال کامل شهرهای سریکانی و گریسپی انجامید.
در حالیکه ترکیه این عملیات را با هدف ایجاد «منطقه امن» توجیه میکرد، واقعیت میدانی از همان روزهای نخست، پیامدهایی فاجعهبار برای جمعیت غیرنظامی در پی داشت: فروپاشی امنیت و ثبات، نقض فاحش حقوق بشر، و غیاب کامل حاکمیت قانون.
بهرغم تحولات سیاسی پس از سقوط نظام اسد در دسامبر ۲۰۲۴ و تشکیل دولت انتقالی، بیش از ۱۵۰ هزار نفر از ساکنان اصلی این دو شهر هنوز آوارهاند و حدود ۴۰ هزار نفر از آنان در کمپها و مراکز اسکان موقت در اداره خودگردان دموکراتیک شمال و شرق سوریه/روژآوا در شرایط انسانی بسیار دشوار زندگی میکنند.
نقضهای مستند: قتل، شکنجه، ناپدیدسازی و انتقال غیرقانونی
بر اساس دادههای «تآزر»، طی سالهای ۲۰۱۹ تا ۲۰۲۵، دستکم ۷۰ غیرنظامی (از جمله ۸ زن و یک کودک شیرخوار) در این مناطق کشته شدهاند.
همچنین ۸۹۰ مورد بازداشت خودسرانه (از جمله ۹۲ زن و ۵۶ کودک) ثبت شده و ۷۶۶ نفر از بازداشتشدگان تحت شکنجه قرار گرفتهاند که از میان آنان ۷ نفر زیر شکنجه جان باختهاند.
علاوه بر این، ۳۴۶ مورد ناپدیدسازی قهری مستند شده است و هنوز سرنوشت بسیاری از قربانیان نامعلوم است.
گزارش همچنین از انتقال غیرقانونی حداقل ۱۲۱ بازداشتی از شمال شرق سوریه به داخل ترکیه خبر میدهد؛ اقدامی که مغایر با قوانین بینالمللی است. از میان این افراد، ۶۲ نفر به احکام سنگین بین ۱۳ سال زندان تا حبس ابد محکوم شدهاند.
آوارگی اجباری و تغییر دموگرافی
از سال ۲۰۱۹ تاکنون، بیش از ۸۵ درصد از ساکنان اصلی سریکانی از خانههای خود رانده شدهاند. جمعیت کورد این شهر از حدود ۷۰ هزار نفر به کمتر از ۵۰ نفر کاهش یافته است.
در گریسپی نیز سهم جمعیت کورد که پیشتر نزدیک به ۳۰ درصد بود، امروز به چند خانواده محدود رسیده است.
در همین حال، ۳۴۰۰ خانواده از مناطق دیگر سوریه در خانههای مصادرهشده ساکنان بومی اسکان داده شدهاند.
مرکز تآزر همچنین از اسکان حداقل ۱۲۰ خانواده از زنان و کودکان وابسته به داعش – عمدتاً عراقی – در خانههای مصادرهشده در این مناطق خبر داده است.
در مجموع، ۶۲۰۰ منزل مسکونی، ۱۲۰۰ واحد تجاری و صنعتی و بیش از ۱۰۰ هزار هکتار زمین زراعی بهطور غیرقانونی تصرف شده و ۵۲ روستا از ساکنان اصلیشان خالی شدهاند.
شرایط انسانی و بحران آب
در کمپهای واشوكانی، سریکانی و تل السمن حدود ۴۰ هزار آواره در شرایطی بحرانی و بدون بهرسمیتشناختهشدن از سوی سازمانهای بینالمللی بهسر میبرند.
در کمپ واشوكانی، ۱۶٬۲۵۰ نفر (۲٬۲۶۰ خانواده) و در کمپ سریکانی، ۱۶٬۶۹۱ نفر (۲٬۶۱۵ خانواده) زندگی میکنند. در تل السمن در استان رقه نیز ۶٬۹۶۰ نفر (۱٬۲۴۷ خانواده) در وضعیت مشابهاند.
علاوه بر بحران انسانی، استفاده از آب بهعنوان سلاح فشار یکی از مهمترین موارد نقض حقوق بشری است. از اکتبر ۲۰۱۹ تاکنون، ایستگاه آبی علوك در شرق سریکانی بارها توسط نیروهای تحت کنترل ترکیه قطع شده و این امر بیش از ۸۰۰ هزار نفر از ساکنان حسکه و حومه آن را از دسترسی به آب سالم محروم کرده است.
ناامنی و انفجارهای مرگبار
برخلاف ادعای ترکیه مبنی بر «ایجاد منطقه امن»، دادههای میدانی نشان میدهند که این مناطق در وضعیت ناامنی مفرط قرار دارند.
میان سالهای ۲۰۱۹ تا ۲۰۲۴، ۸۱ انفجار رخ داده که منجر به کشته شدن ۱۴۷ غیرنظامی و زخمی شدن ۳۲۰ نفر شده است. همچنین ۷۴ مورد درگیری داخلی بین گروههای مسلح به کشته شدن ۶ غیرنظامی و زخمی شدن بیش از ۵۰ نفر انجامیده است.
مسئولیتها و تعهدات حقوقی
به موجب ماده ۴۳ مقررات لاهه (۱۹۰۷) و کنوانسیون چهارم ژنو (۱۹۴۹)، ترکیه بهعنوان قدرت اشغالگر موظف است امنیت، سلامت و حقوق غیرنظامیان را تضمین کند. با این حال، گزارش «تآزر» تأکید دارد که آنکارا هیچ اقدام مؤثری برای توقف نقضها یا حفاظت از غیرنظامیان انجام نداده است.
از سوی دیگر، دولت انتقالی سوریه نیز بر اساس توافق ۱۰ مارس ۲۰۲۵ با نیروهای سوریه دموکراتیک متعهد به تأمین بازگشت ایمن و جبران خسارت آوارگان شده، اما پس از گذشت هفت ماه، هیچ پیشرفت ملموسی در این زمینه ثبت نشده است.
توصیهها و راهکارها
مرکر «تآزر» برای قربانیان و آوارگان سریکانی و گریسپی خواستار موارد زیر شده است:
۱. تضمین بازگشت داوطلبانه، ایمن و آبرومند آوارگان مطابق با استانداردهای بینالمللی.
۲. بازگرداندن املاک مصادرهشده و ایجاد سازوکار جبران خسارت مؤثر.
۳. گنجاندن نقضهای رخداده در برنامه عدالت انتقالی ملی برای اعتراف به قربانیان، افشای حقیقت، محاکمه عاملان و تضمین عدم تکرار.
۴. ایجاد ساختارهای محلی منتخب و فراگیر برای اداره مناطق و بازسازی اعتماد عمومی.
۵. توقف استفاده سیاسی از منابع آب و تضمین دسترسی پایدار به آب آشامیدنی و خدمات ضروری.
۶. گنجاندن این مناطق در طرحهای بازسازی و بهبود وضعیت معیشتی بهمنظور بازگرداندن کرامت انسانی و ثبات اجتماعی.
جمعبندی
گزارش «تآزر» تأکید میکند که پایان اشغال ترکیه، بازگشت امن آوارگان و جبران خسارت قربانیان نه خواستهای سیاسی، بلکه ضرورتی حقوقی و انسانی برای دستیابی به صلح پایدار در سوریه است.
بدون پاسخگویی، عدالت و تضمین عدم تکرار، هیچ بازسازی واقعی یا بازگشت داوطلبانهای ممکن نخواهد بود.
