با وجود تلاشهای آشکار رجب طیب اردوغان برای تبدیل ترکیه به یکی از بازیگران اصلی در مرحله پس از جنگ غزه، دولت اسرائیل بهطور رسمی مخالفت خود را با حضور نیروهای ترکیه در مأموریت بینالمللی نظارت بر آتشبس اعلام کرده است. این موضعگیری قاطع، نهتنها ضربهای به جاهطلبیهای منطقهای آنکارا محسوب میشود، بلکه نشاندهنده کاهش اعتماد قدرتهای غربی به نقش ترکیه در تحولات فلسطین است.
طرح ترامپ و امیدهای اردوغان
اردوغان در تاریخ ۹ اکتبر اعلام کرده بود که ترکیه آماده است در چارچوب طرح دونالد ترامپ، رئیسجمهوری آمریکا، در نیروی بینالمللی نظارت بر آتشبس غزه مشارکت کند. او امیدوار بود که با همراهی قطر، مصر و واشنگتن، در معادله جدید قدرت در غزه نقشی کلیدی بهدست آورد.
رسانههای نزدیک به دولت ترکیه این اقدام را بازگشت آنکارا به پرونده فلسطین و فرصتی برای افزایش نفوذ سیاسی ترکیه در خاورمیانه توصیف کردند. اردوغان نیز تلاش داشت از رابطه شخصی خود با ترامپ برای تضمین حضور ترکیه در این نیروی بینالمللی بهره بگیرد.
اما این امیدها خیلی زود رنگ باخت. به گفتهی منابع دیپلماتیک در تلآویو، اسرائیل بهروشنی اعلام کرده است که با حضور ترکیه در هیچیک از نیروهای بینالمللی مستقر در غزه موافق نیست.
مخالفت صریح تلآویو
جدعون ساعر، وزیر خارجه اسرائیل، در ۲۷ اکتبر در گفتوگویی با خبرنگاران در بوداپست تأکید کرد:
«اسرائیل به دلیل دشمنی دیرینه رجب طیب اردوغان با اسرائیل، با حضور نیروهای ترکیه در غزه مخالف است. این موضع رسمی ما به اطلاع مقامات آمریکایی رسیده است. کشورهایی که مایل به اعزام نیرو هستند باید دستکم نسبت به اسرائیل بیطرف باشند.»
این موضعگیری آشکار، در واقع پاسخ به سالها مواضع ضداسرائیلی اردوغان است؛ از حمایت علنی از گروه حماس و پناه دادن به رهبران آن در خاک ترکیه گرفته تا اظهارات تند علیه دولت نتانیاهو و پیوستن به کارزارهای بینالمللی برای محکومیت اسرائیل.
به باور ناظران، اسرائیل بر این اساس معتقد است که حضور ترکیه در مأموریت غزه نهتنها به بیطرفی کمک نمیکند، بلکه میتواند به گسترش نفوذ حماس و تضعیف مأموریت خلع سلاح آن منجر شود.
پشت پرده مخالفت آمریکا و اسرائیل
هرچند ترامپ در جریان گفتوگوهای اخیر خود از نقش اردوغان در مرحله اول آتشبس تمجید کرده بود، اما مقامات آمریکایی از جمله مارکو روبیو، وزیر خارجه ایالات متحده، تصریح کردهاند که ترکیب ملیتی نیروی بینالمللی باید با رضایت اسرائیل تعیین شود.
روبیو در جریان سفرش به تلآویو گفت:
«اسرائیل در این مأموریت شریک اصلی ماست و طبیعی است که بدون رضایت آن، هیچ نیروی خارجی در غزه مستقر نخواهد شد.»
این موضع واشنگتن نشان میدهد که علیرغم تمایل ترامپ به استفاده از روابطش با اردوغان، آمریکا در عمل آماده نیست منافع اسرائیل را برای تحقق آرزوهای ترکیه به خطر اندازد.
ترکیه در حاشیه و مصر در مرکز
به گزارش گاردین، ترکیه بهاحتمال زیاد از نیروی ۵۰۰۰ نفری بینالمللی که قرار است برای تثبیت وضعیت پس از جنگ در غزه تشکیل شود، کنار گذاشته خواهد شد. این تصمیم بازتاب مستقیم نفوذ اسرائیل در طراحی مأموریت و نشانهای از بیاعتمادی به آنکارا است.
در مقابل، مصر بهعنوان گزینه اصلی برای رهبری این مأموریت معرفی شده است. کشورهایی چون امارات متحده عربی و اندونزی نیز در حال بررسی مشارکت هستند. نیروهای مذکور قرار است تحت نظارت ایالات متحده و از طریق «مرکز هماهنگی نظامی ـ غیرنظامی» (CMCC) مستقر در شهر کریات گات اسرائیل فعالیت کنند.
این مرکز، وظیفه هماهنگی عملیات میدانی، خلع سلاح حماس و تأمین امنیت برای تشکیل دولت موقت فلسطینی را بر عهده دارد. هرچند هنوز درباره ترکیب و اختیارات این دولت توافقی حاصل نشده، اما روشن است که ترکیه در هیچیک از بخشهای کلیدی آن جایی ندارد.
شکست محاسبه آنکارا
تلاش اردوغان برای پیوند زدن نقش ترکیه در طرح ترامپ با اهداف بزرگتر منطقهای — از جمله افزایش نفوذ در پرونده سوریه، خرید تسلیحات و نزدیکی دوباره به واشنگتن — با مخالفت اسرائیل و سکوت سرد آمریکا عملاً بینتیجه مانده است.
تحلیلگران معتقدند حذف ترکیه از معادله غزه نهتنها نتیجه مواضع ضداسرائیلی اردوغان است، بلکه بازتاب شکست سیاست خارجی مبتنی بر جاهطلبیهای ایدئولوژیک حزب عدالت و توسعه محسوب میشود.
در همین راستا، یک کارشناس مسائل خاورمیانه در گفتوگو با الجزیره گفته است:
«اردوغان میخواست از مشارکت در طرح ترامپ برای کسب امتیاز در پروندههای دیگر، از جمله سوریه و روابط با روسیه، استفاده کند. اما مخالفت اسرائیل نشان داد که در معادلات جدید خاورمیانه، نفوذ ترکیه بیش از آنکه واقعی باشد، تبلیغاتی است.»
غزه بدون ترکیه
در شرایطی که مصر، امارات و اندونزی آماده ایفای نقش در نیروی تثبیت غزه هستند، ترکیه که خود را «حامی اصلی فلسطین» معرفی میکند، عملاً از تمامی معادلات میدانی کنار گذاشته شده است.
این تحول نشان میدهد که سیاستهای تهاجمی و جانبدارانه اردوغان در قبال اسرائیل و حماس، نهتنها به افزایش نفوذ ترکیه در خاورمیانه منجر نشده، بلکه موقعیت این کشور را در میان متحدان غربیاش نیز تضعیف کرده است.
با ادامه مخالفت اسرائیل و بیمیلی واشنگتن، رؤیای اردوغان برای بازگشت به پرونده فلسطین بیش از هر زمان دیگری دور از دسترس به نظر میرسد.
