ایدە تشکیل یک دولت فلسطینی — آرزویی دیرینه برای میلیونها نفر — بار دیگر مورد حمایت بینالمللی قرار گرفته است. فرانسه، بریتانیا و اکنون کانادا به بیش از ۱۴۰ کشوری پیوستهاند که از ایجاد چنین دولتی حمایت میکنند. این اقدامات از سوی قدرتهای بزرگ غربی، نشانهای از نارضایتی از سیاستهای اسرائیل و واکنشی به بحران انسانی فزاینده در غزه است.
با این حال، سی ان ان در گزارشی خاطرنشان کردە کە با وجود این شتاب دیپلماتیک، مسیر دستیابی به یک دولت فلسطینی پایدار مملو از موانع است؛ از مخالفت اسرائیل گرفته تا اختلافات داخلی فلسطینیان و فقدان چارچوبی روشن برای تشکیل دولت.
تأییدهای اخیر از سوی پاریس، لندن و اتاوا از نظر اقتصادی و ژئوپلیتیکی وزن قابلتوجهی دارند. برای فلسطینیان، این اعلامیهها لحظهای نادر از دلگرمی بوده و به تقویت آرمانشان در صحنه جهانی کمک کرده است. انگیزههای پشت این تصمیمات متنوع است:
برخی رهبران غربی تحت فشارهای داخلی برای رسیدگی به تصاویر تکاندهنده قحطی و رنج در غزه هستند، در حالی که دیگران از سرسختی اسرائیل ابراز ناامیدی میکنند. اما دولت اسرائیل به رهبری بنیامین نتانیاهو، نخستوزیر، این درخواستها را «پاداش دادن به تروریسم» میداند؛ موضعی که شکافهای عمیق مانع پیشرفت را برجسته میکند.
ایالات متحده، نزدیکترین متحد اسرائیل، با تغییر مواضع متحدانش، خود را روزبهروز منزویتر مییابد. دونالد ترامپ، رئیسجمهور آمریکا که اکنون در دوره دوم خود به سر میبرد، از نتانیاهو، بهویژه به دلیل بحران انسانی در غزه، که این رهبر اسرائیلی آن را انکار میکند، ابراز نارضایتی کرده است. آرزوی ترامپ برای میانجیگری یک توافق صلح تاریخی در منطقه، که بر توافقهای ابراهیم دوره اول ریاستجمهوریاش استوار است، به تمایل عربستان سعودی برای پیوستن به این روند بستگی دارد. اما ریاض به صراحت اعلام کرده که عادیسازی روابط با اسرائیل بدون «مسیر غیرقابلبازگشت» به سوی دولت فلسطینی ممکن نیست. شرطی که همچنان دور از دسترس است.
جنگ در غزه، که با حمله حماس به اسرائیل در ۷ اکتبر ۲۰۲۳ آغاز شد و تاکنون بیش از ۶۰,۰۰۰ فلسطینی را کشته و منطقه را ویران کرده است. یک دولت فلسطینی، در تئوری، میتواند به پایان این درگیری کمک کند و آزادی گروگانهایی که هنوز در غزه نگهداری میشوند را تضمین کند. با این حال، مسائل عملی برای ایجاد چنین دولتی چالشبرانگیز است. برخلاف اسرائیل که اندکی پس از تأسیس در سال ۱۹۴۸ به رسمیت شناخته شد، دولت فلسطینی مدرن هرگز وجود نداشته است. برای فلسطینیان، همان دوره بهعنوان النکبة یا «فاجعه» یاد میشود. زمانی که صدها هزار نفر از خانههای خود آواره یا اخراج شدند.
نزدیکترین طرح برای تشکیل دولت فلسطینی از دل توافقهای اسلو در دهه ۱۹۹۰ پدید آمد؛ نقطه اوج مذاکرات صلح که با دستدادن تاریخی میان یاسر عرفات، رهبر فلسطینیان، و اسحاق رابین، نخستوزیر وقت اسرائیل، به میزبانی بیل کلینتون، رئیسجمهور وقت آمریکا، به اوج رسید. این توافقها، دولتی را بر اساس مرزهای ۱۹۶۷ اسرائیل با تبادل اراضی برای جابهجایی برخی شهرکهای اسرائیلی متصور بودند. ترور رابین در سال ۱۹۹۵ توسط یک افراطی راستگرای اسرائیلی، این روند را متوقف کرد و خوشبینی اسلو مدتهاست که رنگ باخته است.
امروز چالشها حتی دشوارتر شدهاند. از سال ۱۹۶۷، زمانی که اسرائیل در جنگ ششروزه بیتالمقدس شرقی، کرانه باختری و غزه را تصرف کرد، قلمرو فلسطینیان تکهتکه شده است. شهرکهای اسرائیلی در کرانه باختری اشغالی، اغلب با حمایت دولت، بهطور چشمگیری گسترش یافتهاند و زمینها را تقسیم کرده و امکان ایجاد یک دولت فلسطینی یکپارچه را تضعیف کردهاند. دولت نتانیاهو، که توسط وزرای تندرو پشتیبانی میشود، هیچ تمایلی به مصالحه نشان نداده است. برخی اعضای کابینهاش آشکارا از الحاق سرزمینهای فلسطینی حمایت کرده و اظهارات تحریکآمیزی درباره عدم ارسال کمک به غزه بیان کردهاند؛ همچنین تهدید کردهاند که در صورت تسلیم نتانیاهو به فشارهای بینالمللی، ائتلاف را فرو میپاشند.
خود نتانیاهو ایده دولت فلسطینی را رد کرده و هشدار داده که چنین دولتی به «پایگاهی برای نابودی اسرائیل» تبدیل خواهد شد. سرسختی او — که با افتخار به نمایش گذاشته میشود — فضای اندکی برای گفتوگو باقی گذاشته است. بدون شریکی آماده در دولت اسرائیل، بهرسمیتشناختن دولت فلسطینی از سوی فرانسه، بریتانیا و کانادا در خطر باقیماندن بهعنوان ژستهایی نمادین است و حتی ممکن است موضع نتانیاهو را بیش از پیش تقویت کند.
مسئله اداره یک دولت فلسطینی آینده نیز پیچیدگی دیگری میافزاید. تشکیلات خودگردان فلسطینی (PA)، که بخشهایی از کرانه باختری را اداره میکند، از نظر بسیاری از فلسطینیان به دلیل ضعف و فساد، فاقد مشروعیت است. در همین حال، کنترل حماس بر غزه و شناسایی آن بهعنوان سازمانی تروریستی از سوی بسیاری از کشورهای غربی، تلاشها برای اتحاد رهبری فلسطینی را پیچیده میکند.
با افزایش فشارهای بینالمللی، بهویژه بر ترامپ برای بازنگری در حمایت بیقیدوشرط آمریکا از اسرائیل، پویاییها ممکن است تغییر کند. تعداد فزاینده کشورهایی که از دولت فلسطینی حمایت میکنند، میتواند اسرائیل را بیش از پیش منزوی کند و آن را وادار به مواجهه با پیامدهای سیاستهایش سازد. با این حال، بدون پیشرفت در مذاکرات یا تغییر در رهبری اسرائیل، رویای دولت فلسطینی در معرض خطر دورتر شدن قرار دارد، بهایی سنگین که هم فلسطینیان و هم جامعه بینالمللیِ خواهان صلح در منطقه باید بپردازند.
