با فرا رسیدن پاییز و زمستان، بسیاری از افراد خود را در حال سفر ذهنی به گذشته مییابند؛ مرور خاطرات دوران کودکی، لحظات احساسی یا روزهای آرام گذشته.
روانشناسان این پدیده را «دلتنگی فصلی» یا نوستالژی فصلی مینامند که رابطه مستقیمی با تغییرات آبوهوایی دارد.
چرا فصلهای سرد نوستالژی را تقویت میکنند؟
بر اساس مطالعهای با عنوان «شرایط جوی شدید، نوستالژی را تحریک میکند»، هوای سرد، باران و کاهش نور طبیعی میتواند ذهن را به سمت یادآوری خاطرات آرامشبخش سوق دهد؛ نوعی مکانیسم دفاعی برای مقابله با تنش، اضطراب یا خلقوخوهای منفی که در روزهای سرد افزایش مییابد.
در مقابل، در روزهای آفتابی و پایدار، نیاز روانی به پناه بردن به خاطرات کمتر است، زیرا خلقوخوی عمومی مثبتتر میشود.
نوستالژی؛ دوگانهای میان آرامش و فشار روانی
مطالعه دیگری با عنوان «تأثیرات منفی نوستالژی بر افراد مستعد اضطراب» نشان میدهد که همه افراد به یک شکل با نوستالژی مواجه نمیشوند.
کسانی که به اضطراب گرایش دارند، ممکن است پس از یادآوری خاطرات گذشته بیشتر دچار افسردگی یا فشار روانی شوند.
به همین دلیل نوستالژی فصلی میتواند هم اثرات مثبت داشته باشد (به عنوان ابزار تنظیم احساسات) و هم اثرات منفی (در صورت غرق شدن بیش از حد در گذشته).
نقش حواس پنجگانه در فعالسازی حافظه
به گفتهٔ دکتر ماریو عبود، حافظه انسان ارتباط تنگاتنگی با حواس پنجگانه دارد.
بوها، صداها، مناظر و حتی مزهها میتوانند محرکهایی باشند که یک خاطره خاص را فعال میکنند.
در فصل سرما، ترکیب عواملی مانند صدای باران، بوی خاک نمزده، مه صبحگاهی و حس سرمای هوا، همزمان محرکهایی را فعال میکنند که قدرت نوستالژی را افزایش میدهد.
اکثر افراد همچنین فصلها را به الگوهای تکرارشونده زندگی پیوند میدهند؛ مانند شروع مدارس، تعطیلات خانوادگی یا رویدادهای عاطفی. تغییر فصلها، این خاطرات را دوباره به سطح ذهن میآورد.
دکتر عبود در پایان هشدار میدهد که: «زیادهروی در پناه بردن به گذشته میتواند احساس گناه، افسردگی یا درجازدگی ایجاد کند. اما برخورد متعادل با این خاطرات میتواند به حفظ سلامت روان و مقابله بهتر با فشارهای روزمره کمک کند.»
