ایران در سالهای اخیر با خشکسالیهای طولانی و کاهش بارشها روبهرو بوده است؛ بحرانی که از خشکشدن کامل دریاچه ارومیه تا توقف جریان بسیاری از رودخانهها و چشمههای تاریخی را در پی داشته و امروز زنگ خطر جدی برای منابع آبی کشور به صدا درآورده است.
در این میان، سدها بهعنوان مهمترین منبع تأمین آب شرب، کشاورزی و صنعت، بیش از هر زمان دیگری با کاهش شدید ذخایر مواجه شدهاند.
وضعیت سدهای کشور
بر اساس آمارهای رسمی، بسیاری از سدهای بزرگ ایران به مرز بحرانی رسیدهاند. سد ماملو در استان تهران تنها حدود ۸ درصد ظرفیت خود را دارد و عملاً از مدار بهرهبرداری خارج شده است. سد لار نیز نزدیک به ۲ درصد پر شده و شرایطی بسیار خطرناک دارد. سد طالقان با ۴۱ درصد پرشدگی همچنان فعال است اما ذخایر آن نیز کاهش چشمگیری داشته است. بسیاری از سدهای دیگر کشور به کمتر از یکسوم ظرفیت خود رسیدهاند و توانایی تأمین پایدار آب را از دست دادهاند.
ضعف مدیریت منابع آب
کارشناسان میگویند بحران کنونی تنها نتیجه خشکسالیهای پیدرپی نیست، بلکه مدیریت ناکارآمد منابع آبی نیز نقش پررنگی دارد. طی سالهای گذشته، سیاستگذاران به جای تمرکز بر بهرهوری منابع موجود، بر ساخت سدهای جدید تأکید کردهاند. مصرف بیرویه آب در بخش کشاورزی و صنعت، هدررفت بالا در شبکههای انتقال، و برداشت بیرویه از منابع زیرزمینی از جمله عواملی هستند که وضعیت را وخیمتر کردهاند. این روند در کنار نبود برنامهریزی مؤثر برای مقابله با کاهش بارشها، به فرونشست زمین و تخریب گسترده محیط زیست منجر شده است.
پیامدهای بحران
تداوم این شرایط پیامدهایی گسترده خواهد داشت. کاهش دسترسی به آب شرب در کلانشهرها میتواند تنشهای اجتماعی ایجاد کند. در بخش کشاورزی، کاهش تولید محصولات و اختلال در تأمین مواد غذایی از تبعات جدی این بحران است. صنعت نیز با محدودیتهای شدید روبهرو خواهد شد. از سوی دیگر، تخریب محیط زیست، فرونشست زمین در مناطق مختلف و افزایش مهاجرت آبی از روستاها و شهرهای کوچک به مناطق دیگر کشور، فشارهای اجتماعی و اقتصادی سنگینی بر جامعه تحمیل خواهد کرد.
راهکارهای پیشنهادی
برای جلوگیری از تشدید بحران، کارشناسان مجموعهای از اقدامات فوری و بلندمدت را پیشنهاد میدهند:
بهینهسازی مصرف آب در کشاورزی و صنعت با بهرهگیری از فناوریهای نوین و کاهش هدررفت.
مدیریت هوشمند سدها و شبکههای انتقال با برنامهریزی دقیق و شفاف.
ذخیرهسازی مناسب آبهای سطحی و زیرزمینی و استفاده هدفمند در دورههای خشکسالی.
بازنگری در سیاستهای سدسازی و تمرکز بر افزایش بهرهوری منابع موجود.
فرهنگسازی و افزایش آگاهی عمومی درباره ضرورت صرفهجویی و مصرف بهینه آب.
جمعبندی
کاهش شدید ذخایر سدهای ایران تنها یک هشدار طبیعی نیست، بلکه نشانهای از ضعف در تصمیمگیری و مدیریت منابع آبی کشور است. اگر اصلاحات فوری در سیاستهای کلان و شیوههای مصرف صورت نگیرد، ایران در سالهای آینده با بحرانی گستردهتر در تأمین آب شرب و نیازهای کشاورزی و صنعتی مواجه خواهد شد.
