دوم سپتامبر ۲۰۱۵ تصویری در جهان منتشر شد که هنوز وجدان عمومی را میلرزاند: پیکر بیجان آلان کُردی، کودک دو ساله اهل روژآوا، بر ماسههای سواحل ترکیه. تصویری که به نماد رنج و بیپناهی میلیونها انسان در مسیر فرار از جنگ و استبداد بدل شد.
آلان به همراه والدین و برادرش برای یافتن امنیت از کوبانی در روژآوای کُردستان گریخت. خانواده امیدوار بود از طریق ترکیه به یونان برسد و زندگی تازهای در اروپا آغاز کند. اما تلاش آنان برای رسیدن به جزیره «کوس» با فاجعه پایان یافت: آلان، برادر چهارسالهاش غالب و مادرشان ریحانه در آبهای مدیترانه غرق شدند. تنها پدر خانواده، عبدالله کُردی، از آن حادثه جان سالم بهدر برد.
عبدالله کُردی؛ صدایی دادخواه که خاموش نشد
عبدالله کُردی در سالهای پس از این فاجعه بارها در رسانهها ظاهر شد و داستان خود را روایت کرد. او میگوید تنها آرزویش این بود که فرزندانش در امنیت بزرگ شوند، اما بیتفاوتی جهانی آنان را به کام مرگ فرستاد. در یکی از سخنانش خطاب به دولتهای اروپایی تأکید کرده بود:
«فرزندان من قربانی شدند تا جهان بیدار شود. اما اگر سیاستها تغییر نکند، مرگ آنها بیهوده خواهد بود.»
عبدالله کُردی بارها خواستار ایجاد مسیرهای امن برای پناهجویان شده و هشدار داده که همان خطری که خانوادهاش را نابود کرد، هر روز جان صدها انسان دیگر را میگیرد.
مدیترانه؛ گور جمعی پناهجویان
ده سال پس از مرگ آلان، این فاجعه همچنان ادامه دارد. بر اساس دادههای رسمی «استاتیستا»، از سال ۲۰۱۴ تا ژوئیه ۲۰۲۵ دستکم ۳۲ هزار و ۴۱۷ نفر در دریای مدیترانه غرق شدهاند. فعالان حقوق بشر اما میگویند آمار واقعی بسیار بالاتر است، چرا که هزاران قربانی هیچگاه ثبت نمیشوند.
مدیترانه در سالهای اخیر به «گور جمعی پناهجویان» تبدیل شده است؛ جایی که انسانهایی با نام، داستان و امید، بیصدا ناپدید میشوند.
ریشههای بحران: از دمشق تا بروکسل
کارشناسان یادآوری میکنند که ریشههای این بحران تنها در مرزهای اروپا نیست، بلکه در سیاستهای سرکوبگرانه و جنگافروزانه رژیم بشار اسد نیز نهفته است. میلیونها سوری از بمباران، بازداشت و فروپاشی اقتصادی گریختهاند و بخش زیادی از آنان ناچار شدهاند جان خود را در راههای غیرقانونی سفر به اروپا به خطر اندازند.
یک کارشناس خاورمیانه میگوید: «رژیم اسد با ادامه جنگ و سرکوب مردم، میلیونها سوری را به آوارگی و مرگ کشاند. اما مسئولیت اروپا نیز سنگین است، چرا که به جای ایجاد راههای امن، دیوارهای مرزی را بلندتر کرد.»
سیاستهای مرگبار انسداد مرزی اروپا
فعالان حقوق بشری تأکید میکنند که مرگ هزاران پناهجو نتیجه مستقیم تصمیمات سیاسی است. یکی از امدادگران دریایی میگوید:
«وقتی عملیات نجات جرمانگاری میشود، کشتیهای امداد توقیف میشوند و مسیرهای امن بسته میشوند، غرق شدن انسانها دیگر یک حادثه نیست، بلکه پیامد یک سیاست حسابشده است.»
مرکز مشاوره آنلاین پناهجویان در آلمان «Pena.ger» نیز در بیانیهای به مناسبت دهمین سالگرد مرگ آلان هشدار داده است:
«اروپا باید به وظیفه انسانی خود عمل کند و با ایجاد مسیرهای امن، از تکرار فاجعه خانواده کُردی جلوگیری کند. پایان دادن به سیاستهای مرگبار انسداد مرزی ضرورتی فوری است.»
این مرکز تأکید کرده که همکاری اروپا با بازیگرانی که حقوق بشر و قوانین بینالمللی را نقض میکنند، و همزمان تحت پیگرد قرار دادن امدادگرانی که جان انسانها را نجات میدهند، لکهای سیاه بر کارنامه مدعیان دموکراسی و حقوق بشر است.
سکوتی که همدستی است
فعالان میگویند بیتفاوتی در برابر مرگ پناهجویان به معنای همدستی با سیاستهای مرگبار است. به گفته یکی از مدافعان حقوق بشر:
«هر سکوت در برابر مرگ در مرزها، شراکت در این جنایت است. وظیفه ماست که فریاد بزنیم: انسانیت نباید در هیچ مرزی متوقف شود.»
یاد و خاطره آلان کُردی، خانوادهاش و هزاران انسان دیگری که در مدیترانه جان باختهاند، همچنان زنگ خطری است علیه بیتفاوتی جهانی. فاجعهای که اگر جنگ و استبداد در کشورهای مبدأ پایان نیابد و سیاست انسداد اروپا تغییر نکند، باز هم تکرار خواهد شد.
