درخواست دونالد ترامپ، رئیسجمهوری ایالات متحده، از هند برای توقف واردات نفت از روسیه، میتواند زمینهساز بحرانی تازه در بازار جهانی انرژی شود؛ درآمدهای میلیاردی روسیه را در معرض تهدید قرار دهد و مسکو را به اقدامات تلافیجویانه، از جمله توقف یک خط لوله کلیدی تحت رهبری آمریکا، وادارد. این هشدار را تحلیلگران در گفتگو با خبرگزاری رویترز مطرح کردهاند.
هند، سومین واردکننده بزرگ نفت در جهان، از سال ۲۰۲۲ به بزرگترین خریدار نفت روسیه بدل شده و روزانه تا دو میلیون بشکه نفت وارد میکند؛ معادل حدود دو درصد از عرضه جهانی. این تجارت که ارزش آن در سال مالی ۲۰۲۴–۲۵ به بیش از ۵۰ میلیارد دلار میرسد، پس از تحریمهای اروپا علیه نفت روسیه بهدلیل جنگ اوکراین، برای مسکو حیاتی بوده است. چین و ترکیه نیز از دیگر خریداران عمده نفت روسیه هستند.
تحلیلگران بانک جیپی مورگان هشدار دادهاند که در صورت توقف واردات هند، روسیه ممکن است با بستن کنسرسیوم خط لوله کاسپین (CPC) که روزانه تا ۱.۷ میلیون بشکه نفت از قزاقستان منتقل میکند و شرکتهای آمریکایی چون شورون و اکسون در آن سهام دارند، واکنش نشان دهد. این بانک خاطرنشان کرده: «روسیه بدونە اهرم نیست.»
تهدیدهای تعرفهای و توقف خریدها
ترامپ تهدید کرده است کشورهایی را که همچنان از روسیه نفت میخرند، با تعرفههایی تا سقف ۱۰۰ درصد روبهرو خواهد کرد، مگر آنکه مسکو بین ۷ تا ۹ اوت با توافق صلح با اوکراین موافقت کند. همزمان، تعرفهای ۲۵ درصدی بر کالاهای وارداتی هند از امروز، جمعه، اجرایی شده است. خبرگزاری رویترز گزارش داده که برخی پالایشگاههای دولتی هند در واکنش به این تهدیدها، خرید نفت از روسیه را متوقف کردهاند.
وابستگی ۳۵ درصدی هند به نفت روسیه، معادله را پیچیدهتر میکند. دهلینو انواع مختلف نفت روسیه، از جمله نفت اورال—که ۷۰ درصد صادرات این کشور به هند را تشکیل میدهد—را وارد میکند. وزیر نفت هند گفته این کشور قادر به تأمین منابع جایگزین است، اما تحلیلگران هشدار دادهاند که جایگزینی نفت خام سنگین روسیه آسان نخواهد بود.
نئیل کراسبی، تحلیلگر مؤسسه اسپارتا کومودیتیز، میگوید: «پالایشگاههای هندی برای یافتن جایگزینی با کیفیت مشابه نفت سنگین روسیه با مشکل روبهرو خواهند شد و ممکن است ناچار به کاهش تولید شوند.» به گفته او، این وضعیت میتواند تولید گازوئیل را کاهش دهد و قیمتها را بالا ببرد—بهویژه در اروپا که به سوخت صادراتی هند متکی است.
خطر برای عرضه جهانی
آلدو اسپانجر، تحلیلگر بانک بیانپی پاریباس، هشدار داده است که توقف جریان نفت روسیه به هند، مستلزم «بازآرایی گسترده در مسیرهای تجاری» خواهد بود؛ آن هم در زمانی که بازار جهانی نفت از پیش با فشار روبهروست. روسیه، دومین صادرکننده بزرگ نفت در جهان، میتواند بخشی از صادرات خود—حدود ۸۰۰ هزار بشکه در روز—را به کشورهایی مانند مصر، مالزی و آفریقای جنوبی منتقل کند، اما این تغییر با هزینههای حملونقل بیشتر و تخفیفهای سنگینتر همراه خواهد بود.
درآمدهای نفت و گاز روسیه پیشتر نیز کاهش یافته و در ماه ژوئن نسبت به مدت مشابه سال گذشته، ۳۳.۷ درصد افت داشته؛ رقمی که به پایینترین سطح از ژانویه ۲۰۲۳ رسیده است. همچنین پیشبینی میشود این درآمدها در ماه ژوئیه نیز با توجه به کاهش قیمتهای جهانی و تقویت روبل، تا ۳۷ درصد کاهش یابد. از دست رفتن دو میلیون بشکه صادرات روزانه، ممکن است روسیه را به کاهش تولید از سطح فعلی—۹ میلیون بشکه در روز—وادارد؛ رقمی که مطابق با سهمیههای اوپکپلاس تعیین شده است.
واکنش احتمالی روسیه
تحلیلگران میگویند مسکو ممکن است در پاسخ، خط لوله CPC را که از خاک روسیه عبور میکند و نفت شرکتهایی مانند اکسون، شورون و شل را انتقال میدهد، هدف قرار دهد. توقف این خط لوله، در کنار توقف صادرات نفت روسیه به هند، میتواند تا ۳.۵ میلیون بشکه در روز—معادل ۳.۵ درصد عرضه جهانی—را مختل کند. به گفته کراسبی، چنین سناریویی ممکن است قیمت نفت را به بالای ۸۰ دلار در هر بشکه برساند.
این خط لوله پیشتر نیز در سالهای ۲۰۲۲ و ۲۰۲۵ به دلایل زیستمحیطی و محدودیتهای مربوط به ناوگان نفتکشها، با دخالت روسیه، موقتاً متوقف شده بود. بانک جیپی مورگان در اینباره نوشته است: «تحریم دومین صادرکننده بزرگ نفت جهان بدون بالا رفتن قیمت نفت، تقریباً غیرممکن است.»
پیامدهای گستردهتر
هند ممکن است برای جبران کمبود، واردات نفت از آمریکا یا خاورمیانه را افزایش دهد، اما این تغییر میتواند پالایشگاهها و بازار سوخت را با اختلال مواجه کند. اثر گستردهتر یک شوک در عرضه نفت، در بازاری که از پیش هم با نوسان روبهروست، محسوس خواهد بود.
در حالیکه تنشها افزایش مییابد، کارشناسان با دقت در حال رصد تحولات هستند تا ببینند آیا سیاست تجاری تهاجمی ترامپ، مسیر تجارت نفت را دگرگون میکند یا اینکه واکنشی تند از سوی مسکو به همراه خواهد داشت—واکنشی که میتواند بر قیمت انرژی و ثبات اقتصادی جهان تأثیر بگذارد.
